२ . भारताची संसद

२. भारताची संसद

१. दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्याय निवडून विधाने पुन्हा लिहा.

(१) लोकसभेवर ........ पद्धतीने उमेदवार निवडून पाठवले जातात.

(अ) भौगोलिक मतदार संघ

(ब) धार्मिक मतदार संघ

(क) स्थानिक शासन संस्था मतदार संघ

(ड) प्रमाणशीर प्रतिनिधित्व पद्धत

उत्तर - अ )- भौगोलिक मतदार संघ

(२) भारताचे ........ हे राज्यसभेचे पदसिद्ध सभापती असतात.

(अ) राष्ट्रपती

(ब) उपराष्ट्रपती

(क) प्रधानमंत्री

(ड) सरन्यायाधीश

उत्तर - ब ) उपराष्ट्रपती

२. शोधा आणि लिहा.

(१) लोकसभा व राज्यसभेच्या सदस्यांना या नावाने संबोधतात.........

उत्तर: खासदार

(२) कायदयाच्या निर्मितीची जबाबदारी यांची आहे ..

उत्तर: संसदेची

३. पुढील विधाने सकारण स्पष्ट करा.

(१) राज्यसभा हे कायमस्वरूपी सभागृह आहे.

उत्तर:

 (१) राज्यसभेच्या सर्व सभासदांचा कार्यकाल एका वेळी संपत नाही.

(२) राज्यसभेच्या एकूण सभासदांपैकी १/३ सभासद दर दोन वर्षांनी निवृत्त होतात व तेवढ्याच सभासदांची

नव्याने निवड होते.

(३) टप्प्याटप्प्याने मोजक्याच संख्येने सदस्य निवृत्त होत असल्याने राज्यसभा सतत कार्यरत असते.

अशा रितीने राज्यसभा एकत्रितपणे कधीही विसर्जित होत नसल्यामुळे ते कायमस्वरूपी सभागृह आहे.

(२) लोकसभेला पहिले सभागृह म्हणतात.

उत्तर : 

(१) लोकसभेला संसदेचे कनिष्ठ आणि प्रथम सभागृह मानले जाते.

(२) लोकसभेचे सभासद थेट जनतेकडून निवडले जातात.

(३) लोकसभा हे देशातील लोकांचे प्रतिनिधित्व करणारे सभागृह असल्याने, लोकसभेला पहिले सभागृह

असे म्हणतात.

४. खालील प्रश्नांची २५ ते ३० शब्दांत उत्तरे लिहा.

(१) लोकसभेचे सदस्य कसे निवडले जातात?

उत्तर :

 (१) लोकसभेची सदस्यसंख्या जास्तीत जास्त ५५२ इतकी असते.

(२) दर पाच वर्षांनी सार्वत्रिक निवडणुका होऊन जनतेकडून लोकसभेचे सदस्य निवडून येतात.

(३) देशातील सर्व समाजघटकांना प्रतिनिधित्व मिळावे, म्हणून अनुसूचित जाती व अनुसूचित जमाती

यांच्यासाठी काही जागा राखून ठेवलेल्या असतात.

(४) लोकसभेत अँग्लो इंडियन समाजास पुरेसे प्रतिनिधित्व नसल्यास त्या समाजाच्या दोन प्रतिनिधींची

नेमणूक राष्ट्रपतींकडून केली जाते.

(२) लोकसभेच्या अध्यक्षांची कामे स्पष्ट करा.

उत्तर: 

लोकसभेच्या अध्यक्षांची कामे

(१) संपूर्ण सभागृहाचे कामकाज निःपक्षपातीपणे व सुरळीतपणे चालवणे.

(२) लोकसभेच्या सभासदांच्या विशेष अधिकारांचे व हक्कांचे संरक्षण करणे.

(३) लोकसभेच्या कामकाजविषयक नियमांचा अर्थ लावून त्यानुसार कामकाज चालवणे,

(४) सभागृहाची प्रतिष्ठा राखणे.

५. कायदानिर्मितीच्या प्रक्रियेतील टप्पे स्पष्ट करा.

उत्तर: कायदेनिर्मितीच्या प्रक्रियेतील विविध टप्पे पुढीलप्रमाणे

(१) पहिले वाचन:

(i) मंत्री वा संसदेचा सदस्य विधेयक सभागृहात मांडतो.

(ii) पहिल्या वाचनात विधेयकाचे स्वरूप व उद्दिष्टे मांडली जातात.

(२) दुसरे वाचन:

(i) विधेयकावर अनुकूल व प्रतिकूल चर्चा होते.

(ii) विधेयकातील उणिवा व दोष स्पष्ट केले जातात.

(iii) त्रुटी व दोष दूर करून विधेयक बहुमताने मंजूर होते.

(३) समिती अवस्था:

(i) गरज पडल्यास विधेयक सभागृहाच्या समितीकडे पाठवले जाते.

(ii) समितीत विधेयकावर संपूर्ण चर्चा होते.

(iii) सूचना व दुरुस्त्या सुचवणारा अहवाल समिती सभागृहाकडे पाठवते.

(iv) सभागृहात विधेयकावर कलमवार चर्चा होऊन ते मतदानाने मंजूर केले जाते.

(४) तिसरे वाचन:

(i) विधेयकावर सभागृहात पुन्हा चर्चा होते.

(ii) बहुमताने विधेयक एका सभागृहात मंजूर होते.

(५) दुसऱ्या सभागृहाची मंजुरी:

(i) दुसऱ्या सभागृहातही विधेयकाला सर्व प्रक्रियांतून जावे लागते.

(ii) बहुमताने विधेयक मंजूर केले जाते.

(६) राष्ट्रपतींची मंजुरी:

(i) दोन्ही सभागृहांनी मंजूर केलेले विधेयक राष्ट्रपतींकडे पाठवले जाते.

(ii) राष्ट्रपतींच्या स्वाक्षरीने विधेयकाचे कायदयात रूपांतर होते.